Wanneer is een werkwoord scheidbaar?

1. Wat zijn scheidbare werkwoorden?

Een scheidbaar werkwoord is een combinatie van een werkwoord (verbum) en een voorzetsel (prepositie). Beide woorden kan je ook alleen gebruiken, maar samen hebben ze een nieuwe betekenis.

werkwoord
leggen

voorzetsel
uit

= scheidbaar werkwoord
uitleggen

Er zijn een paar scheidbare werkwoorden met een ander woord, zoals met een adjectief (schoonmaken) of een substantief (paardrijden). Dit zijn er niet veel.

2. Voorbeeld: scheidbare werkwoorden met ‘geven‘

opgeven (ik geef op) to give up	uitgeven (ik geef uit) to publish	afgeven (ik geef af) to dispose
overgeven (ik geef over) to throw up	meegeven (ik geef mee) to give along with toegeven (ik geef toe) to admit weggeven (ik geef weg) to give away	teruggeven (ik geef terug) to give back aangeven (ik geef aan) to pass, to report doorgeven (ik geef door) to pass on

opgeven (ik geef op) to give up	uitgeven (ik geef uit) to publish
afgeven (ik geef af) to dispose	overgeven (ik geef over) to throw up
meegeven (ik geef mee) to give along with toegeven (ik geef toe) to admit weggeven (ik geef weg) to give away	teruggeven (ik geef terug) to give back aangeven (ik geef aan) to pass, to report doorgeven (ik geef door) to pass on

3. Hoe vervoegen we scheidbare werkwoorden?

Precies zoals normale werkwoorden. Je moet alleen weten waar het voorzetsel staat.

infinitief

uitleggen

Kan je dit uitleggen?
Ik zal straks terugkomen.

nu en imperfectum

ik leg uit

Ik leg alles drie keer uit.
Wanneer kwam je terug?

Het voorzetsel (prepositie) staat aan het einde van de zin.

perfectum

ik heb uitgelegd

Ik heb dit al drie keer uitgelegd!
Sandra is gisteren teruggekomen.

in een bijzin

omdat ik uitleg

Hij wil dat ik alles uitleg.
Dat is omdat ze straks terugkomt.

De zinsbouw van een scheidbaar werkwoord

Met een perfectum:

Met een scheidbaar infinitief - de eerste manier:

Met een scheidbaar infinitief - de tweede manier:

Beide manieren zijn correct. De eerste manier hoor je meer in België, de tweede meer in Nederland.

4. Welke werkwoorden zijn scheidbaar en welke niet?

Niet alle werkwoorden met twee delen zijn scheidbaar.
(↓ voorbeelden ↓)
(↑ verberg de voorbeelden ↑)

Of een werkwoord scheidbaar is of niet, kan je vaak zien aan het voorzetsel: hier zie je hoeveel procent van de werkwoorden met dit voorzetsel scheidbaar is.

	op	0% 100%
	uit	0% 100%
	af	0% 100%
	in	0% 100%
	mee	0% 100%
	toe	0% 100%
	weg	0% 100%
	terug	0% 100%
	na	0% 100%
	vast	0% 100%
	bij	0% 100%
	neer	0% 100%
	binnen	0% 100%
	samen	0% 100%
	tegen	0% 100%
	rond	0% 100%
	aan	3% 97%
	door	15% 85%
	voor	23% 77%
	om	31% 69%
	achter	31% 69%
	over	61% 39%
	vol	71% 29%
	mis	78% 22%
	onder	95% 5%
	ver	100% 0%
	ont*	100% 0%
	her*	100% 0%
de rest (7%)		15% 85%
de rest (3%)		20% 80%

*) 'ont' en 'her' horen hier eigenlijk niet bij omdat 'ont' en 'her' geen zelfstandige woorden zijn.

Hoe vaak kom je deze woorden tegen? Hoe groter het woord in deze woordenwolk, hoe vaker je dit type scheidbaar (of niet scheidbaar) werkwoord tegenkomt.

Alle cijfers zijn op basis van de frequentie van de woorden in het Corpus Gesproken Nederlands.

Het accent (de klemtoon)

Bij scheidbare werkwoorden ligt het accent (de klemtoon) op het voorzetsel:

overstappen: ik stap over, wij stappen over, ik ben overgestapt

Bij niet-scheidbare werkwoorden ligt het accent op het werkwoord zelf:

ondertekenen: ik onderteken, wij ondertekenen, ik heb ondertekend

Andere voorzetsels

Bijna al deze voorzetsels zijn voorzetsels van positie of beweging. Uitzondering: mee (met), los, samen, stil en vrij.

De andere voorzetsels kunnen nooit een combinatie met een werkwoord vormen. Dit zijn bijvoorbeeld van, dankzij, mits, namens, ondanks, per, richting, sinds, tijdens, volgens, wegens en zonder.

5. In detail: de “gele” werkwoorden